زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقه
 

خلاد سندی




خَلّاد سِندی، راوی امامی قرن دوم بود.


۱ - لقب


طوسی
[۱] محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص۱۷۵، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
[۲] محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
لقبش را سندی ثبت کرده و در اسناد روایات نیز با همین عنوان ضبط شده است.
[۳] کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۴۷.
[۴] کلینی، الکافی، ج۷، ص۶۹.
[۵] محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۵، ص۳۷۸، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    

از این‌رو، ظاهرآ ضبط آن به صورت سُدّی
[۶] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷] ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ج۱، ص۸۸، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی‌تا).
[۸] حسن بن یوسف علامه حلّی، ایضاح‌الاشتباه، ج۱، ص۱۷۴، چاپ محمد حسون، قم ۱۴۱۵.
و سرّی
[۹] محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۹۶، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۱۰] عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۲ـ۳۵۳، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
[۱۱] محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۹، ص۳۸۷، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    
تصحیف سندی است.
[۱۲] محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۹۶، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۱۳] شوشتری، ج۴، ص۱۸۷.
[۱۴] عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۲ـ۳۵۳، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.

همچنین او را با لقب بزاز خوانده‌اند
[۱۵] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۶] محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
[۱۷] عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۲ـ۳۵۳، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
که احتمالا از شغل او یا خانواده‌اش حکایت دارد.
رجالیان متقدم او را کوفی دانسته‌اند.
[۱۸] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۹] محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    


۲ - بررسی هویت


نجاشی
[۲۰] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
احتمال می‌دهد خلّاد سندی همان خلّاد بن خلف مُقری، دایی ابوسمینه محمد بن علی صیرفی، باشد.
در حالی که همو
[۲۱] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
ذیل عنوان ابوسمینه محمد بن علی صیرفی، این فرد را خلّادبن عیسی معرفی کرده است
[۲۲] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۳۷، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(که خلاد بن عیسی را پسرعموی حکم بن حکیم صیرفی دانسته است).
[۲۳] ابن غضائری، الرجال لابن الغضائری، ج۱، ص۹۴، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم ۱۴۲۲.    

بهبهانی
[۲۴] محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، ج۱، ص۱۳۳، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
این دو قول را چنین جمع کرده که نام پدر خلّاد، خلف بن عیسی بوده و در اولی با نام پدر (خلّادبن خلف) و در دومی با نام جد (خلّاد بن عیسی) یاد شده است.
[۲۵] ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۱، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).

از سوی دیگر، طوسی
[۲۶] محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص۱۷۵، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
از فردی با نام خلّاد بن خالد مقری یاد کرده، که ظاهرآ همان خلّاد مقری مذکور در رجال نجاشی و درنتیجه همان خلّاد سندی است.
[۲۷] محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، ج۱، ص۱۳۲، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
[۲۸] ، شوشتری، ج۴، ص۱۸۵و۱۸۷.
[۲۹] شوشتری، ج۴، ص۱۹۱.
[۳۰] موسی بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، ج۱، ص۷۲۵ـ۷۲۶، (قم) ۱۳۹۴.

در این صورت، خلف تصحیفِ خالد و لقبش صیرفی
[۳۱] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۲۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(خلاد بن عیسی صیرفی) خواهد بود.
[۳۲] الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، ج۱، ص۶۶ـ۶۹، قم ۱۳۸۱ش.
[۳۳] عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۴۸ـ۳۴۹، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
(که اختلاف خالد و خلف را دلیل عدم اتحاد این دو دانسته است).
[۳۴] فخرالدین بن محمد طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ج۱، ص۶۵، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴).
[۳۵] محمدامین بن محمدعلی کاظمی، هدایة‌المحدثین الی طریقة المحمدین، ج۱، ص۵۶، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۰۵.
[۳۶] محمد بن علی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۴۱۴، ج ۵، قم ۱۴۱۷.    

مؤید این احتمال را می‌توان در کتاب‌های طبقات قرّاء یافت که از خلّاد بن خالد صیرفی به‌عنوان راوی قرائت حمزة‌ بن حبیب ــ از قاریان هفت‌ ‌گانه ــ یاد شده است
[۳۷] محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۸، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
[۳۸] ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۷۴، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا).    
[۳۹] ابوالقاسم خویی، البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۳۷۱۳۸، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.    
[۴۰] محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۸، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
(که گفته با نام خلّاد بن خلف یا خلّاد بن عیسی نیز از او یاد شده است).

۳ - اساتید


گفته شده است او هم‌نشین سُلیم بن عیسی از شاگردان خاص حمزة بن حبیب بود و قرائت قرآن را نزد وی آموخت.
[۴۱] محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۱۵۷، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
[۴۲] محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۸، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
[۴۳] صفدی، ج۱۳، ص۳۷۵.
[۴۴] ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۷۴، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا).    

ذهبی
[۴۵] محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۹، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
از تسلط فوق‌العاده وی بر قرائات قرآن حکایتی نقل کرده است.
[۴۶] ابن‌ ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۷۲، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).

نام خلّاد در شمار اصحاب و راویان امام صادق علیه‌السلام آمده
[۴۷] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۴۸] محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
و او بی‌واسطه از آن حضرت روایت کرده است.

۴ - وضعیت وثاقت


در کتاب‌های رجالی، توصیفی دالّ بر مدح یا ذم وی نیامده اما رجالیان متأخر نقل ابن ابی عُمَیر و صَفوان از او را دالّ بر وثاقت وی دانسته‌اند.
[۴۹] محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، ج۱، ص۱۳۲ـ۱۳۳، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
[۵۰] عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۴۸، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
[۵۱] عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۵، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
[۵۲] عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۶۶، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
[۵۳] ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۰، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).
[۵۴] محمد بن محمدابراهیم کلباسی، الرسائل الرجالیة، ج۳، ص۴۴۰، چاپ محمدحسین درایتی، قم ۱۳۸۰۱۳۸۱ش.    
[۵۵] ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۳ـ۶۹، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).

ابن ابی‌حاتِم رازی از رجالیان اهل‌سنّت نیز او را صدوق دانسته است.
[۵۶] ابن‌ ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۶۸، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).


۵ - آثار


خلّاد کتابی داشته که برخی از جمله ابن ابی‌عمیر و صفوان از آن روایت کرده‌اند.
[۵۷] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۵۸] محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص۱۷۵، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.

احتمال دارد که این همان کتاب مختصری باشد که هشت روایت دارد و راوی آن ابن ابی‌عمیر است.
[۵۹] آقابزرگ طهرانی، ج۲، ص۱۴۹.

چهار روایت آن در دیگر کتاب‌های حدیثی شیعه نیز آمده است.
[۶۰] کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۱۱.
[۶۱] کلینی، الکافی، ج۴، ص۲۳۳ـ۲۳۴.
[۶۲] کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۴۷.
[۶۳] کلینی، الکافی، ج۷، ص۱۶۹.
[۶۴] ابن بابویه، کتاب الخصال، ج۱، ص۲۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.    
[۶۵] ابن بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۵۹، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۶۶] محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۵، ص۳۷۸، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    
[۶۷] محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۹، ص۳۸۷، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    

این کتاب به همراه چند اصل دیگر در کتاب الاصول‌الستة عشر (قم ۱۳۶۳ش) منتشر شده است.
موضوع روایات این کتاب، به‌جز دو روایت در فضل علی علیه‌السلام و شیعیان او
[۶۸] الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، ج۱، ص۳۱۴ـ۳۱۵، قم ۱۳۸۱ش.
[۶۹] احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۱، ص۶۱، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.    
و مسائل فقهی است.
یک نقل اضافی دیگر از خلّاد در مصادقة الاخوان ابن بابویه
[۷۰] ابن بابویه، مصادقة الاخوان، ص۳۶، کاظمیه ۱۴۰۲/۱۹۸۲.    
آمده است که در کتاب مذکور نیست.

۶ - وفات


در کتب رجالی شیعه از تاریخ وفات خلّاد ذکری نیست، اما در منابع اهل سنّت درگذشت او را به سال ۲۲۰ در کوفه دانسته‌اند.
[۷۱] محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۲، قسم ۱، ص۱۸۹، دیاربکر: المکتبة الاسلامیة، (بی‌تا).
[۷۲] ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۲۲۹، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳۱۴۰۳/ ۱۹۷۳۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).    
[۷۳] محمد بن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۵، ص۳۰۹، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.


۷ - فهرست منابع


(۱) آقابزرگ طهرانی.
(۲) ابن‌ ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
(۳) ابن بابویه، کتاب الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.
(۴) ابن بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.
(۵) ابن بابویه، مصادقة الاخوان، کاظمیه ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۶) ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا).
(۷) ابن حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
(۸) ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی‌تا).
(۹) ابن غضائری، الرجال لابن الغضائری، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم ۱۴۲۲.
(۱۰) محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۱) الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، قم ۱۳۸۱ش.
(۱۲) محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، دیاربکر: المکتبة الاسلامیة، (بی‌تا).
(۱۳) احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
(۱۴) محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
(۱۵) ابوالقاسم خویی، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
(۱۶) ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).
(۱۷) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
(۱۸) محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
(۱۹) موسی بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، (قم) ۱۳۹۴.
(۲۰) شوشتری.
(۲۱) صفدی.
(۲۲) فخرالدین بن محمد طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴).
(۲۳) محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
(۲۴) محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
(۲۵) محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
(۲۶) حسن بن یوسف علامه حلّی، ایضاح‌الاشتباه، چاپ محمد حسون، قم ۱۴۱۵.
(۲۷) محمدامین بن محمدعلی کاظمی، هدایة‌المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۰۵.
(۲۸) محمد بن محمدابراهیم کلباسی، الرسائل الرجالیة، چاپ محمدحسین درایتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱ش.
(۲۹) کلینی، الکافی.
(۳۰) عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
(۳۱) محمد بن علی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیحکتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمد بن علی النجاشی، ج ۵، قم ۱۴۱۷.
(۳۲) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

۸ - پانویس

 
۱. ↑ محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص۱۷۵، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
۲. ↑ محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
۳. ↑ کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۴۷.
۴. ↑ کلینی، الکافی، ج۷، ص۶۹.
۵. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۵، ص۳۷۸، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    
۶. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۷. ↑ ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ج۱، ص۸۸، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی‌تا).
۸. ↑ حسن بن یوسف علامه حلّی، ایضاح‌الاشتباه، ج۱، ص۱۷۴، چاپ محمد حسون، قم ۱۴۱۵.
۹. ↑ محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۹۶، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۱۰. ↑ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۲ـ۳۵۳، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
۱۱. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۹، ص۳۸۷، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    
۱۲. ↑ محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۹۶، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۱۳. ↑ شوشتری، ج۴، ص۱۸۷.
۱۴. ↑ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۲ـ۳۵۳، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
۱۵. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۶. ↑ محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
۱۷. ↑ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۲ـ۳۵۳، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
۱۸. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۹. ↑ محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
۲۰. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۲۱. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۲۲. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۳۷، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۲۳. ↑ ابن غضائری، الرجال لابن الغضائری، ج۱، ص۹۴، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم ۱۴۲۲.    
۲۴. ↑ محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، ج۱، ص۱۳۳، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
۲۵. ↑ ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۱، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).
۲۶. ↑ محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص۱۷۵، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
۲۷. ↑ محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، ج۱، ص۱۳۲، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
۲۸. ↑ ، شوشتری، ج۴، ص۱۸۵و۱۸۷.
۲۹. ↑ شوشتری، ج۴، ص۱۹۱.
۳۰. ↑ موسی بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، ج۱، ص۷۲۵ـ۷۲۶، (قم) ۱۳۹۴.
۳۱. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۲۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۳۲. ↑ الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، ج۱، ص۶۶ـ۶۹، قم ۱۳۸۱ش.
۳۳. ↑ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۴۸ـ۳۴۹، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
۳۴. ↑ فخرالدین بن محمد طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ج۱، ص۶۵، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴).
۳۵. ↑ محمدامین بن محمدعلی کاظمی، هدایة‌المحدثین الی طریقة المحمدین، ج۱، ص۵۶، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۰۵.
۳۶. ↑ محمد بن علی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۴۱۴، ج ۵، قم ۱۴۱۷.    
۳۷. ↑ محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۸، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
۳۸. ↑ ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۷۴، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا).    
۳۹. ↑ ابوالقاسم خویی، البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۳۷۱۳۸، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.    
۴۰. ↑ محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۸، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
۴۱. ↑ محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۱۵۷، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
۴۲. ↑ محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۸، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
۴۳. ↑ صفدی، ج۱۳، ص۳۷۵.
۴۴. ↑ ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۷۴، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا).    
۴۵. ↑ محمد بن احمد ذهبی، طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۴۹، چاپ احمدخان، ریاض ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
۴۶. ↑ ابن‌ ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۷۲، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
۴۷. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۴۸. ↑ محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۱۹۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
۴۹. ↑ محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، ج۱، ص۱۳۲ـ۱۳۳، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
۵۰. ↑ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۴۸، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
۵۱. ↑ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۵۵، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
۵۲. ↑ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۳۶۶، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
۵۳. ↑ ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۶۰، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).
۵۴. ↑ محمد بن محمدابراهیم کلباسی، الرسائل الرجالیة، ج۳، ص۴۴۰، چاپ محمدحسین درایتی، قم ۱۳۸۰۱۳۸۱ش.    
۵۵. ↑ ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۳ـ۶۹، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).
۵۶. ↑ ابن‌ ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۶۸، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
۵۷. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۵۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۵۸. ↑ محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص۱۷۵، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
۵۹. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج۲، ص۱۴۹.
۶۰. ↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۱۱.
۶۱. ↑ کلینی، الکافی، ج۴، ص۲۳۳ـ۲۳۴.
۶۲. ↑ کلینی، الکافی، ج۵، ص۴۴۷.
۶۳. ↑ کلینی، الکافی، ج۷، ص۱۶۹.
۶۴. ↑ ابن بابویه، کتاب الخصال، ج۱، ص۲۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.    
۶۵. ↑ ابن بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۵۹، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۶۶. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۵، ص۳۷۸، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    
۶۷. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۹، ص۳۸۷، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.    
۶۸. ↑ الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، ج۱، ص۳۱۴ـ۳۱۵، قم ۱۳۸۱ش.
۶۹. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۱، ص۶۱، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.    
۷۰. ↑ ابن بابویه، مصادقة الاخوان، ص۳۶، کاظمیه ۱۴۰۲/۱۹۸۲.    
۷۱. ↑ محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۲، قسم ۱، ص۱۸۹، دیاربکر: المکتبة الاسلامیة، (بی‌تا).
۷۲. ↑ ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۲۲۹، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳۱۴۰۳/ ۱۹۷۳۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).    
۷۳. ↑ محمد بن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۵، ص۳۰۹، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.


۹ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خلاد سندی».    


رده‌های این صفحه : راویان حدیث | رجال | رجال




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.